TEN
GELEIDE
Dit boek over
pianomethoden is verrassend genoeg niet geschreven door een pianodocent
of professionele pianist maar door een in zijn vrije tijd pianospelende
natuurkundige, die vanuit zijn expertise als wetenschapper naar
deze methoden kijkt. Juist op dit punt verschilt dit boek van alle
andere boeken over pianospelen en heeft het een bijzondere positie
in de pianoliteratuur. Hieronder wordt uitgelegd waarom.
WAAROM
EEN WETENSCHAPPELIJK AANPAK?
Een belangrijk
kenmerk van wetenschappers is dat ze hun hele leven blijven leren
en ontdekken. Zij blijven hun hele leven vragen stellen en proberen
verbanden te leggen tussen oorzaak en gevolg. De resultaten van
wetenschappelijke inspanningen zijn voor iedereen van belang; niet
alleen voor de wetenschappers zelf. Bovendien worden zij voortdurend
uitgedaagd om ingewikkelde zaken op een eenvoudige, voor iedereen
toegankelijke, wijze begrijpelijk te maken. Juist het feit dat dit
boek door een wetenschapper is geschreven maakt het eenvoudiger
voor iedereen te begrijpen dan dat het door een niet-wetenschapper
zou zijn geschreven. Deze inleiding is vooral bedoeld om die gewaagde
uitspraak te onderbouwen.
Het leren van
pianospel, wiskunde, beeldhouwen, golf, kwantummechanica, biologie,
geneeskunde, politiek, economie zijn alle wetenschappelijke disciplines
die een groot aantal overeenkomstige uitgangsprincipes vertonen.
Deze principes zijn van belang om uit de wetenschap bruikbare resultaten
te genereren, zoals bijvoorbeeld een handleiding voor het leren
pianospelen. De expertise die nodig is voor het schrijven van een
dergelijke handleiding is niet veel anders dan de expertise die
nodig is voor het schrijven van een handboek over kwantummechanica,
hoewel de inhoud ervan natuurlijk mijlenver uit elkaar staat. In
de laatste honderd jaar is veel vooruitgang geboekt in het toepassen
van een wetenschappelijke aanpak voor nieuwe disciplines. Dit boek
zal dat doen voor methoden om piano te leren spelen.
Voor alles is
het belangrijk om te begrijpen dat wetenschap zeker niet hetzelfde
is als wiskunde, natuurkunde of ingewikkelde vergelijkingen. Wetenschap
gaat vooral over menselijke interacties waardoor anderen in beweging
worden gezet. Het slagen voor alle natuurkunde en scheikunde-examens
maakt iemand nog geen wetenschapper; net zo min als dagenlang pianospelen
iemand per definitie tot een concertpianist zou maken. Het is meer
dat deze gebieden door wetenschappers interessant gevonden worden
omdat zij zoveel voorspelbaars en bruikbaars voortbrengen voor de
mensheid.
Er bestaat veel
verwarring over het begrip wetenschap. In de kunstwereld is het
niet ongewoon om te werken met associaties. Zo kan een piano- of
dansdocent een emotie of gevoel beschrijven als het vliegen van
een vogel of het sluipen van een kat, en de leerling begrijpt dan
onmiddellijk hoe te spelen of te dansen. Dit zou nooit bereikt kunnen
worden door te praten over bewegingen van armen, spieren, vingers
etc. Daaruit zou, in spreektermen, de conclusie kunnen worden getrokken
dat een artistieke benadering beter werkt dan een wetenschappelijke.
Wat een docent zich dan echter niet realiseert, is dat de methode
die hij toepast juist heel wetenschappelijk is. Door het gebruik
van associaties of het beschrijven van het muzikale eindresultaat
kan vaak veel meer informatie worden overbracht dan via het beschrijven
van de afzonderlijke onderdelen. Dit is een gebruikelijk wetenschappelijk
werkwijze en heeft dus niets te maken met het verschil tussen kunst
en wetenschap. Of iets wel of niet getypeerd kan worden als wetenschap
wordt vooral bepaald door de mate waarin het de benodigde informatie
kan overbrengen. Kunst en wetenschap zijn daarnaast vooral complementair
aan elkaar. Kunst ondersteunt de wetenschap en andersom. Het is
waarschijnlijk geen toeval dat veel wetenschappers tevens musicus
zijn.
WAT BETEKENT
EEN WETENSCHAPPELIJKE AANPAK?
Er wordt wel
gedacht dat pianospelen vooral kunst is en dat een wetenschappelijke
benadering hier niet past. Die veronderstelling komt slechts voort
uit onbekendheid met het begrip wetenschap. Het zal menigeen verbazen
dat wetenschap in feite ook kunst is. Kunst en wetenschap kunnen
niet zonder elkaar, net zoals pianotechniek en muzikaal spel niet
zonder elkaar kunnen. Des te belangrijker om uit te leggen wat wetenschap
dan precies is, en hoe het kan bijdragen aan het vaststellen van
de juiste studiemethoden voor piano.
De meest eenvoudige
definitie van een wetenschappelijk methode is: een methode die werkt.
Een wetenschappelijke methode is een methode die het meest in harmonie
is met de realiteit of de waarheid. Wetenschap is zelfverwezenlijking
maar het doel van de wetenschap is om het leven van iedereen gemakkelijker
te maken, niet alleen dat van wetenschappers zelf. Een andere definitie
van wetenschap is daarom dat het voordien onmogelijke geachte dingen
mogelijk maakt en moeilijke zaken vereenvoudigt. Mensen die minder
goed geïnformeerd zijn hebben het meest baat bij wetenschap;
zij die goed geïnformeerd zijn kunnen vaak zelf bedenken hoe
ze een taak het beste kunnen uitvoeren. Zo heeft bijvoorbeeld de
elektronische rekenmachine ertoe geleid dat een veel groter deel
van de bevolking in staat is om snel en accuraat ingewikkelde berekeningen
te maken.
Bovenstaande
definities van wetenschap geven nog geen inzicht in het uitvoeren
van een wetenschappelijk project. Een praktische definitie van een
wetenschappelijk aanpak is: een beschrijving van een verzameling
van unieke elementen en hun onderlinge samenhang. Hierbij is het
van belang dat de unieke elementen dusdanig worden gedefinieerd
dat hun onderlinge samenhang heel nauwkeurig kan worden benoemd.
Ter illustratie
wordt gekeken naar de unieke basiselementen uit de muziek, zoals
bijvoorbeeld toonladders, akkoorden, harmonieën en versieringen.
De concepten die in dit boek worden aangedragen worden heel exact
gedefinieerd, maar om de wetenschappelijke benadering hiervan ook
in de praktijk te laten werken is het van belang om de samenhang
tussen deze basiselementen te begrijpen. Bovendien is een belangrijk
uitgangspunt van een goede handleiding dat het voorziet in zaken
die de gebruiker ook echt nodig heeft. Veel boeken over pianotechniek
benoemen weliswaar deze basiselementen, maar zijn over het algemeen
niet nauwkeurig genoeg in het beschrijven van de definities. De
wetenschappelijke aanpak in dit boek tracht juist dit gemis aan
te vullen door zich vooral te richten op definities, verklaringen
en toepassingen.
Boeken over
pianospelen missen vaak nauwkeurigheid in de definities, en spreken
in plaats daarvan in vakterminologie zonder dit te specificeren,
waardoor het zonder voldoende voorkennis lastig is om de technieken
op de juiste manier toe te passen. Daarnaast worden vaak de onderlinge
verbanden vergeten en ontbreekt een stapsgewijze instructie over
het realiseren van de gewenste resultaten. Het belangrijkste onderdeel
van wetenschap is kennis, maar alleen kennis is onvoldoende. Deze
kennis dient in de juiste structuur te worden gebracht zodat de
onderlinge verbanden kunnen worden begrepen en in de praktijk in
de juiste volgorde en op het juiste moment toegepast. Hieronder
zullen belangrijke overige elementen van wetenschap nader worden
toegelicht.
Onderzoek
Een handleiding
voor pianospelen is in essentie een verzameling van bevindingen
om technische problemen bij het spleen op te lossen. Het is een
product uit onderzoek. In wetenschappelijk onderzoek voer je experimenten
uit, verzamelt de data en beschrijf je de resultaten op een manier
dat anderen begrijpen wat je hebt gedaan en deze kunnen reproduceren.
Het doceren van pianospelen is niet veel anders. Eerst zullen de
verschillende studiemethoden moeten worden onderzocht, de resultaten
worden verzameld en worden opgeschreven op een manier dat anderen
ervan kunnen profiteren. Dit klinkt eenvoudig, maar is helaas vaak
niet de praktijk van het piano-onderwijs. Liszt heeft zijn studiemethoden
bijvoorbeeld nooit opgeschreven. En intuïtieve studiemethoden,
dat wil zeggen methoden die je van nature geneigd bent om toe te
passen, hebben geen onderzoek nodig. Het moge duidelijk zijn dat
er veel onderzoek verricht is door alle grote pianisten maar helaas
is hiervan slechts weinig gedocumenteerd, waardoor een pianostudie
op dit moment niet op een wetenschappelijke manier wordt kan worden
uitgevoerd.
Registratie
en communicatie
Het doel van
registreren is het vastleggen van alle bekende informatie in het
veld. Het is eeuwig zonde dat Bach, Chopin, Liszt etc. hun studiemethoden
niet hebben opgeschreven. Een ander doel van registreren in de wetenschap
is het vermijden van toekomstige fouten. Het mag duidelijk zijn
dat zelfs een goed idee van een groot genie dat mondeling wordt
doorgegeven van leraar naar leerling uiterst gevoelig is voor fouten
en zeker niet wetenschappelijk. Als een idee echter opgeschreven
is, kan het worden beoordeeld op zijn correctheid en kunnen eenvoudig
nieuwe inzichten worden toegevoegd. Dus registratie creëert
een situatie waarin een idee in de tijd alleen maar kan verbeteren
en in nauwkeurigheid en bruikbaarheid kan toenemen.
Iets wat zelfs
wetenschappers verbaast is dat de helft van nieuwe ontdekkingen
niet tijdens de uitvoering van het onderzoek gebeurt, maar pas bij
het opschrijven van de resultaten. Om deze reden is wetenschappelijk
schrijven uitgegroeid tot een gebied met bijzondere eisen, niet
alleen om fouten te voorkomen, maar met name om het ontdekkingsproces
in dit stadium zoveel mogelijk tot zijn recht te laten komen. Het
is daarnaast een bekend gegeven dat als de juiste vragen worden
gesteld, de weg naar het gezochte antwoord al grotendeels afgelegd
is.
Om gezamenlijk
te komen tot de beste resultaten is het in de wetenschap van belang
dat er onderling open gediscussieerd wordt over de onderzoeksresultaten.
Wat dit betreft is de wereld van het pianospelen nog erg onwetenschappelijk.
De meeste studieboeken over pianospelen bevatten bijvoorbeeld geen
referenties en ze zijn zelden gebaseerd op eerder uitgebrachte boeken.
Docenten aan conservatoria doen het wat dit betreft beter dan privédocenten,
omdat ze meestal wel veel onderling communiceren. Gebrek aan onderlinge
communicatie is ongetwijfeld een van de redenen waarom pianodocenten
nog steeds intuïtieve methoden hanteren. Teveel pianodocenten
stellen zich bovendien enigszins star op als het gaat om het accepteren
of onderzoeken van nieuwe studiemethoden en staan vaak afwijzend
tegenover methoden die afwijken van hun eigen methode. Ook dit draagt
bij aan een zeer onwetenschappelijke wereld van pianostudie. Het
internet is de ultieme vorm van open communicatie en levert veel
kansen op voor de ontwikkeling van de pianopedagogie om op een meer
wetenschappelijke manier te worden benaderd. Ook dit boek hoopt
hier op deze manier een bijdrage aan te leveren.
Interne
consistentie
Veel wetenschappelijke
ontdekkingen zijn ontstaan als resultaat van het toetsen van de
interne consistentie. Deze toetsen werken als volgt: Stel dat er
reeds tien feiten over een experiment bekend zijn en er wordt een
elfde gevonden. Dit elfde element zal dan getoetst moeten worden
aan de reeds bekende elementen, wat vaak resulteert in weer een
nieuwe bevinding. In de wetenschappelijk praktijk levert het toetsen
van een nieuw aspect vaak tien nieuwe ontdekkingen op, zonder dat
nieuwe experimenten hoeven worden uitgevoerd.
De voorgestelde
methoden in dit boek laten bijvoorbeeld een steilere leercurve zien,
wat suggereert dat de doorgaans gebruikte intuïtieve studiemethoden
technieken bevatten die het leerproces stagneren. Dit heeft ertoe
geleid dat er op zoek is gegaan naar de aspecten uit die intuïtieve
methoden die dit proces vertragen. Deze exercitie was onmogelijk
geweest als er alleen intuïtieve methoden in omloop zouden
zijn geweest. Dit is een typisch voorbeeld van het toetsen van interne
consistentie, want als beide methoden juist zouden zijn, zouden
ze ook even effectief moeten zijn. Wetenschappers zijn gewend aan
dit soort vergelijkingen en onderzoek, omdat het in de wetenschap
een noodzakelijkheid is. Dit laat ook wederom zien waarom het documenteren
van bevindingen zo belangrijk is. Elke keer als er nieuwe bevinding
opduikt, kan deze eenvoudig worden getoetst aan alle voorgaande
bevindingen en levert op deze manier vervolgens weer nieuwe inzichten
op.
Basistheorie
Wetenschappelijke
resultaten dienen altijd gebaseerd te zijn op een of andere theorie
die gestaafd kan worden door anderen. Er zijn maar weinig concepten
die op zichzelf staan. Met andere woorden, iemand die beweert dat
iets werkt zal altijd een goede verklaring dienen te geven waarom
het werkt, anders is het concept verdacht. Verklaringen in de trant
van “het werkt voor mij” en “ik doe het al dertig
jaar zo”, of zelfs “zo deed Liszt het”, zijn niet
voldoende voor een wetenschappelijke benadering. Verklaringen zijn
feitelijk veel belangrijker dan de werkwijze die ze verklaren.
Natuurlijk zijn
er altijd nieuwe inzichten die lastig te verklaren zijn, maar deze
worden dan ook als zodanig benoemd. In deze gevallen kunnen deze
principes alleen valide worden beschouwd als ze dermate vaak voor
komen, dat je er niet meer omheen kunt. Niettemin zie je bij dit
soort inzichten wel dat ze in de tijd het meest evolueren, omdat
er gaandeweg toch steeds meer een verklaring zal ontstaan. Het voordeel
van verklarende inzichten is dat niet elke keer alle details over
de uitvoering hoeven te worden vermeld, omdat deze vaak zelf kunnen
worden ingevuld vanuit het begrip over het concept.
Helaas bestaat
de historie van de pianopedagogie uit vele procedures voor het aanleren
van technieken die geen fundamenteel theoretische basis hebben,
maar tegelijkertijd wel algemeen geaccepteerd zijn. Het gebrek aan
verklaring voor de werking van deze procedures maakt dat ze lastig
aan te passen zijn aan de individuele behoeften van de gebruiker.
Zo zullen enkele stokpaardjes uit de wereld van het piano studeren,
zoals het eindeloos spelen van oefeningen (Hanon, Czerny) en het
studeren in laag speeltempo in dit boek worden genuanceerd, waardoor
ze veel gerichter kunnen worden ingezet.
Er zullen altijd
regels zijn zonder verklaring, ook bij het piano studeren. In de
wetenschap is dit zelfs een van de belangrijkste drijfveren voor
nieuw onderzoek. Het belangrijkste is echter dat we ons bewust zijn
van deze tijdelijke situatie, die door voortschrijdende inzichten
zal veranderen.
Dogmatiek
Het is onmogelijk
om alle regels te doorbreken die je mogelijk zou willen doorbreken
en toch muzikaal te blijven spelen. Deze beperkende omgeving in
het leren van pianospelen heeft ertoe geleid dat er een zeker dogmatiek
is ontstaan. Het is tegelijkertijd vaak een te gemakkelijke benadering
om niet verder te zoeken en vragen te blijven stellen. Lezingen
van beroemde pianisten bevatten vaak geweldige wetenschappelijke
verklaringen om wel op de ene en niet op een andere manier te spelen.
Helaas zijn echter niet alle beroemde pianisten ook goede docenten
of zijn ze in staat om uit te leggen wat ze precies doen. Het is
zeer bevorderlijk voor het leerproces als een pianostudent in principe
niets aanneemt dat hij niet begrijpt. Het is omgekeerd overigens
niet zo dat dogmatische docenten per definitie slechte docenten
zijn. Eerlijk gezegd is vaak juist het tegenovergestelde waar. Maar
gelukkig verandert deze stijl van lesgeven bij de jongere generatie
docenten langzaam in een stijl waarbij technieken ook worden onderbouwd.
Dit verbetert en vereenvoudigt in aanzienlijke mate het leerproces
voor de pianostudenten.
Omdat wetenschappers
hun hele leven blijven leren en studeren, en daardoor vaak een veel
breder gezichtsveld hebben dan niet-wetenschappers, zijn ze ook
vaak goede docenten. Ook het vastleggen van wetenschappelijk onderzoek
vereist een grote mate van expertise op het gebied van educatie
en communicatie. Een wetenschappelijk publicatie is dan ook niet
zozeer een registratie van het werk dat is gedaan, maar veeleer
een handleiding om dit werk te reproduceren en de onderliggende
verklaringen te begrijpen. Daarmee staat het haaks op een dogmatische
aanpak.
CONCLUSIE
Het moge inmiddels duidelijk zijn dat wetenschap meer is dan slechts
het nauwgezet beschrijven van een onderzoeksexperiment. Het is vooral
een proces dat ontwikkeld is om fouten te elimineren en nieuwe dingen
te ontdekken. En bovenal is wetenschap bedoeld om zaken te verwezenlijken.
|